Ayurvedische keuken en de zes smaken

De Ayurvedische keuken probeert een gevoel van voldaanheid en welbehagen teweeg te brengen in een individu. Het is een vegetarische keuken die vervuld is met bijzondere smaken en aroma’s. De Ayurvedische keuken kunnen we niet verwarren met de pittige en gekruide Indiase keuken. In de Indiase keuken wordt er over het algemeen niet gekeken naar de constitutie van de persoon.

De zes smaken

Er wordt in de Ayurvedische leer onderscheid gemaakt tussen zes smaken: namelijk zoet, zuur, zout, scherp, bitter en wrang. Wanneer deze zes smaken in een juiste verhouding aanwezig zijn in een maaltijd kun je ervoor zorgen dat de dosha’s in balans blijven. Hieronder hebben we een lijstje opgesteld waarin de eigenschappen van de zes smaken uiteengezet worden.

Smaak zoet

• Dosha’s: kalmeert vata en pitta, stimuleert kapha;
• Elementen: aarde en water.
• Eigenschappen: vettig – koud – zwaar.
• Kwaliteiten: vrolijkheid, vitaliteit en vervulling, kalmeert de geest, geeft stabiliteit.
• Zoet zit in: rijst, dal, suiker, melk, boter, granen, oliën, ghee, ijs, zoetmakers.

Wanneer zoet in de juiste hoeveelheid wordt genomen, kan het veel voldoening geven. Bijvoorbeeld iets zoets na de maaltijd geeft een voldaan gevoel. Een smaak heeft altijd een geestelijk effect op het lichaam. Zoet kan de nerveuze energie van vata tot rust brengen. Vaak zoeken wij ook onze troost bij zoetigheid en geven we kinderen een zoethoudertje. Zoet heeft een kalmerend effect, maar geeft helaas veel problemen wanneer we teveel ervan eten. Honing heeft veel wrang in zich en is bij uitstek wel geschikt om kapha te balanceren.

Smaak zuur

• Dosha’s: vata verlagend, pitta en kapha verhogend;
• Elementen: aarde en vuur.
• Eigenschappen: aarde is zwaar en vettig, zuur is licht, heet en vochtig.
• Kwaliteiten: verbetert de smaak van het voedsel, ondersteunt de spijsvertering, verfrissend, helpt de geest helder te houden, maakt levendig, activeert de speekselklieren.
• Zuur zit in: tomaat, citroen, citrusfruit, zure vruchten, azijn, kaas, yoghurt.

Op geestelijk niveau kan de smaak zuur ons “wakker schudden”, even verheldering geven. Zuur prikkelt het bewustzijn. Zuur verhoogt pitta, dit moet geblust worden met veel water, daardoor kan het bijdragen aan het vasthouden van vocht. De scherpe eigenschappen van pitta nemen toe, ook helderheid en inzicht. Teveel geeft verzuring (zuurpruim).

Smaak zout
Dosha’s: verlaagt vata, verhoogt pitta en kapha;
Elementen: water en vuur.
Eigenschappen: water is zwaar, verhoogt kapha – vuur is heet en verhoogt pitta – scherp, bijtend, vloeibaar.
Kwaliteiten: ondersteunt de spijsvertering, vermindert vata en stijfheid en contractie, activeert het speeksel, ter ondersteuning van de bloedvaten, bij normaal gebruik een aardende werking, rustgevend, geeft smaak aan het eten.
Zout zit in: chips, alle zoutsoorten.

Teveel is als je meer dan 5 gram per dag gebruikt. De invloed van zout op de menselijke geest varieert sterk. Een kleine hoeveelheid kan een aardend effect hebben. Sommige mensen worden wanneer zij teveel zout gebruiken overdreven structureel, bij anderen kan het verlangen naar zintuiglijk genot erg toenemen. Denk bijvoorbeeld aan de verslavende werking van chips. Zout trekt water naar zich toe, waardoor de weefsels verzwaren en kapha dus toeneemt. Zout laat je ook meer eten. Als je één zoutje neemt wil je er steeds meer!

Smaak scherp
Dosha’s: verhoogt pitta en vata, verlaagt kapha.
Elementen: lucht en vuur.
Eigenschappen: licht, heet en droog.
Kwaliteiten: ondersteunt de spijsvertering, helpt de zintuigen helder te houden, helpt op gewicht te blijven, helpt kleverige stoffen uit het lichaam verwijderen.
Scherp zit in: cayennepeper, Spaanse peper, radijs, knoflook, ui, gember.

De smaak scherp geeft op geestelijk gebied een heftige beweging. Scherp kan iemand motiveren en in beweging brengen als het met mate wordt gebruikt. Een teveel kan ook onredelijke woede geven. Het hangt van de constitutie af, wat teveel is. Door scherp wordt de productie van vloeistoffen gestimuleerd. Zweet, tranen, speeksel, slijm, bloed gaan stromen. De neusbijholten worden schoongespoeld. Prikkelbare pitta mensen kunnen al scherp zijn en moeten, voorzichtig omgaan met deze smaak.

Smaak bitter
Dosha’s: verhoogt vata, verlaagt pitta en kapha.
Elementen: lucht en ether.
Eigenschappen: droog, koud en licht.
Kwaliteiten: zuiverend, reinigend
Bitter zit in: aloë vera, hop, passieflora, geelwortel, groene bladgroente, fenegriek, witlof, koffie.

Bittere kou geeft een idee van wat de smaak doet met het geestelijke aspect. Op geestelijk niveau helpt bitter ons om iets beter te zien. Bij verschillende culturen werden tijdens spirituele reizen bittere kruiden gebruikt. Inname in grote hoeveelheden geeft een gevoel van teleurstelling en verdriet. Bitter kan corrigerend optreden bij warmte en irritaties (pitta-verstoringen)

Smaak wrang
Dosha’s: verhoogt vata, verlaagt pitta en kapha.
Elementen: lucht en aarde.
Eigenschappen: droog, afkoelend en licht.
Kwaliteiten: rustgevend, slaap en inertie, zuiverend, trekt samen, vernauwt bloedvaten
Wrang zit in: honing, brandnetel, nootmuskaat, sesam (zoet – bitter – wrang) onrijpe banaan, bonen, linzen, kool, aardappel, spruiten.

Wrang brengt je terug naar jezelf. Bij angst krijg je veel samentrekking, de bloedvaten vernauwen, men wordt bleek.